کودکان نیز ممکن است تحت تاثیر آسیب‌های شنوایی قرار گیرند. درک این نکته که این گونه آسیب‌ها در کودکان چه مقدار با بزرگسالان تفاوت دارد و چه نوع درمان‌هایی برای آنها مناسب‌تر است، اهمیت ویژه‌ای دارد. قابلیت شنیدن برای کودکان در حال رشد از جمله قابلیت‌های بسیار مهم است، چرا که نقش مستقیمی در یادگیری گفتار و مهارت‌های کلامی ایفا می‌کند. در گذشته ناشنوایی کودکان تا حدود دو سالگی آنها تشخیص داده نمی‌شد و در آن هنگام نیز تنها از این که کودک پس از دو سال هنوز صحبت نمی‌کرد، به مشکلات شنوایی مظنون می‌شدند. تحقیقات نشان داده‌اند که تشخیص و مداخله در مشکلات شنوایی کودکان تا قبل شش ماهگی، اثرات به مراتب بهتری در ادامه‌ی زندگی آنها خواهد گذاشت. در نتیجه‌ی این تحقیقات، آزمون‌های پایش سلامت شنوایی امروزه در اکثر نقاط دنیا به صورت روتین بر روی نوزادان انجام می‌شوند تا نوزادانی که با مشکلاتی در شنوایی خود رو به رو هستند، روند درمانی را از سنین بسیار پایین‌تری آغاز کنند. در ادامه به بررسی دلایل و روش های درمان کم شنوایی در کودکان می‌پردازیم.
مشکلات شنوایی چه میزان در کودکان شیوع دارند؟
{عکس} آزمون‌های پایش شنوایی عموما بر روی نوزادان پس از تولد انجام می‌شوند تا در صورت وجود مشکلی در شنوایی نوزادان، آن را مشخص نمایند.
اگرچه آمارهای گوناگونی در این زمینه وجود دارد، اما حدودا 1.4 نوزاد از هر 1000 نوزاد در بدو تولد با مشکلات شنوایی دست و پنجه نرم می‌کنند. نتایج تحقیقی که در سال 2005 توسط مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌ها در آمریکا انجام شد، نشان داد که از هر 1000 کودک، پنج کودک بین 3 تا 17 سال تحت تاثیر مشکلات شنوایی قرار دارند.
متاسفانه با توجه به آلودگی‌های صوتی دنیای امروز، کم شنوایی در کودکان روز به روز شایع‌تر می‌شوند. در سال 2013 مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌ها در آمریکا تخمین زد که حداقل 12.5 درصد کودکان و نوجوانان بین 6 تا 19 سال از آسیب دائمی به شنوایی خود در اثر قرارگیری در معرض اصوات مزاحم، رنج می‌برند.
علت کم شنوایی در کودکان
علل مختلفی را می‌توان برای بروز آسیب‌های شنوایی در کودکان برشمرد که دو نوع کلی مادرزادی و اکتسابی را در بر می‌گیرند. در دسته‌بندی دیگری می‌توان علل کم شنوایی در کودکان را به سه دسته‌ی انتقالی، حسی-عصبی و ترکیبی تقسیم کرد. آشنایی با علائم و نحوه‌ی درمان مشکلات شنوایی مختلف برای والدین، پرستاران، پزشکان، معلمین و دیگران بسیار اهمیت دارد، چرا که مشکلات شنوایی به خصوص در صورتی که تشخیص داده نشده باشند می‌توانند آثار مخرب فراوانی بر رشد و شکل‌گیری عاطفی کودکان بگذارند که تاثیر آنها نیز طولانی‌مدت خواهد بود.
1. درمان کم شنوایی در کودکان مادرزادی
مادرزادی بودن این نوع مشکلات شنوایی به معنی آن است که این عوارض از ابتدای تولد کودک در وی مشاهده‌پذیر بوده‌اند. برای این نوع مشکلات شنوایی دلایل و علل مختلفی وجود دارد، گرچه تشخیص نوع آنها همواره به سادگی میسر نیست. مشکلات شنوایی مادرزادی هم می‌توانند در اثر فاکتورهای ژنتیک پدید آیند هم می‌توانند منشا غیرژنتیکی داشته باشند.
ریشه‌های غیرژنتیک اختلالات شنوایی مادرزادی شامل موارد زیر می‌شوند:
- مشکلات و پیچیدگی‌های عارض شده در زمان تولد از قبیل ابتلا به هرپیس (herpes)، روبلا سایتومگالووایرس (rubella cytomegalovirus)، تاکسوپلاسموسیس (toxoplasmosis) و یا عفونت‌های حاد دیگر، یا کمبود اکسیژن یا نیاز به انتقال خون به هر دلیلی.
- نارس بودن نوزاد. نوزادانی که در زمان تولد کمتر از حدود 1.5 کیلوگرم وزن دارند و یا به داروهای به خصوصی برای حفظ توانایی تنفس خود احتیاج دارند، در معرض ابتلا به ناشنوایی یا کم شنوایی در کودکان قرار می‌گیرند.
- اختلالات مغزی یا اختلال در سیستم عصبی
- استفاده از داروهای اتوتوکسیک (ototoxic) توسط مادر در زمان حاملگی. داروهای اتوتوکسیک لزوما داروهایی غیرمجاز یا غیرعادی نیستند. داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDS) نیز به صورت بالقوه می‌توانند برای شنوایی جنین خطرزا باشند.
- ابتلای مادر به دیابت
- اعتیاد مادر به سوءمصرف مواد مخدر، مشروبات الکلی یا استعمال دخانیات در دوران حاملگی
متخصصین بر این باورند که عوامل ژنتیک مسبب بروز بیش از 50 درصد مشکلات شنوایی در بدو تولد یا در خلال رشد افراد هستند. عواملی که در بالا ذکر شد تمامی عوامل مادرزادی غیر ژنتیکی کم شنوایی در کودکان بودند، اما با این حال عوامل غیر ژنتیکی تنها مسبب بروز 25 درصد از ناشنوایی‌ها یا مشکلات شنوایی مادرزادی هستند.
عوامل ژنتیکی که ممکن است سبب بروز مشکلات شنوایی مادرزادی شوند عبارتند از:
- مشکلات شنوایی ناشی از وجود ژن‌های ناقص در هر دو والد: این نوع از مشکلات شنوایی شایع‌ترین نوع مشکلات ژنتیکی مادرزادی هستند و در واقع مسبب 70 درصد ناشنوایی‌ها یا کم‌شنوایی‌های مادرزادی محسوب می‌شوند. در هنگام بروز این مشکل، هیچ‌کدام از والدین خود دچار مشکلات شنوایی نیستند، ولی هر کدام از آنها ژن‌های ناقصی را با خود به همراه می‌آورد که ترکیب آنها توسط فرزند به ارث برده می‌شود و سبب بروز اختلال در شنوایی وی می‌شود. والدین معمولا از بروز این نوع اختلال بسیار متعجب می‌شوند، چرا که اکثر افراد نسبت به وجود ژن‌های ناقص در دی‌ان‌ای خود کاملا بی‌اطلاعند.
- کم شنوایی در کودکان ناشی از ژن ناقص غالب: بر اساس آمار انجمن گفتار-زبان-شنیدار آمریکا (American Speech-Language-Hearing Association) این نوع از اختلالات شنوایی نیز مسبب بروز 15 درصد مشکلات شنوایی در نوزادان به شمار می‌روند. بروز این نوع اختلالات به این نحو است که یکی از والدین ژن غالب ناقص را به فرزند منتقل می‌کند و در این نوع اختلالات، لزوما هر دو والد مسبب بروز نقص نیستند. والد حامل ژن ناقص نیز خود ممکن است به کم‌شنوایی یا ناشنوایی مبتلا باشد، ولی الزامی در این مورد وجود ندارد. همچنین ممکن است این والد علائم و نشانه‌های دیگری در ارتباط با نقص ژنتیکی داشته باشد.
- سندرم‌های ژنتیک: این سندرم‌ها شامل سندرم آشر (Usher syndrome)، سندرم تریچر کالینز (Treacher Collins)، سندرم واردنبرگ (Waardenburg)، سندرم داون (Down syndrome)، سندرم کروزون (Crouzon) و یا سندرم آلپورت (Alport) می‌شوند.
ممکن است تا اینجا توجه شما به این نکته جلب شده باشد که جمع درصد‌های ذکر شده به 100 درصد نمی‌رسد. علت این امر این است که برخی اوقات پزشکان در رابطه با این که چه عاملی سبب رخداد کم شنوایی در کودکان و نوزادان شده است، مردد هستند.
2. کم شنوایی در کودکان اکتسابی
گاهی اوقات کم شنوایی در کودکان ممکن است اکتسابی باشد، به این معنا که پس از تولد به آن دچار شوند. برخی از علل بروز کم شنوایی اکتسابی در کودکان عبارتند از:
- سوراخ‌شدن پرده‌ی گوش
- اتواسکلروز یا بیماری منییر (Otosclerosis or Meniere’s) که از انواع پیش‌رونده‌ی اختلالات شنوایی هستند.
- عفونت‌هایی مانند مننژیت،
- استفاده از داروهای اتوتوکسیک
- وارد آمدن آسیب شدید به سر
- قرارگیری در معرض صداهای ناهنجار و بلند
- عفونت‌های درمان‌نشده و یا مکرر گوش میانی
- قرارگیری در معرض دود دخانیات استعمال شده توسط دیگران
4. اختلالات شنوایی گذرا
این نوع اختلالات نیز می‌توانند نقش مخربی در گفتار و رشد کودکان بگذارند. اختلالات گذرای شنوایی می‌توانند در اثر عفونت‌های گوش میانی ایجاد شوند. حداقل 75 درصد کودکان تا رسیدن به 3 سالگی، نوعی از انواع عفونت‌های گوش میانی را تجربه می‌کنند. این نوع از عفونت‌ها در کودکان شیوع بالایی دارد که علت آن نحوه و محل قرارگیری شیپور استاش (Eustachian tube) در دوران کودکی است. شیپور استاش وظیفه‌ی یکسان‌سازی فشار هوا بین گوش میانی و حلق را به عهده دارد. در دوران رشد، شیپور استاش کوچک‌تر است و بیشتر به شکل افقی قرار دارد، در نتیجه بیشتر در معرض گرفتگی به وسیله‌ی مایعات و یا لوزه‌ی سوم واقع می‌شود.
مشکلات شنوایی گذرا که در اثر عفونت حادث می‌شوند، غالبا پس از تجمع مایعات در گوش میانی رخ می‌دهند. مایعات جمع شده در گوش میانی مانع لرزش صحیح و کامل استخوانچه‌های شنوایی در گوش میانی می‌شوند که در نتیجه از کیفیت انتقال صوت می‌کاهند. خوش‌بختانه این نوع اختلالات شنوایی موقتی هستند و خود به خود مرتفع می‌گردند. با این حال تکرر این عفونت‌ها و درمان نشدن کامل و صحیح آنها می‌تواند در درازمدت سبب آسیب‌رسیدن دائمی به استخوانچه‌های شنوایی، پرده‌ی گوش یا عصب شنوایی شود و مشکلات دائمی از نوع حسی-عصبی برای شنوایی کودک ایجاد کند.
پایش سلامت شنوایی کودکان
همان‌طور که در بالا گفته شد، بیمارستان‌ها عموما به صورت روتین تست‌های پایش سلامت شنوایی را بین 24 تا 48 ساعت بعد از به دنیا آمدن نوزادان بر روی آنها به عمل می‌آورند. درصورتی که نوزادی با موفقیت از پس پایش اولیه برنیاید، معمولا پس از چند هفته قرار مجددی برای انجام دوباره‌ی آزمون‌ها بر روی وی گذاشته می‌شود. با این حال برخی اوقات نوزادانی که از پایش‌های انجام شده موفق بیرون می‌آیند، امکان دارد با بالاتر رفتن سنشان دچار برخی علائم افت شنوایی گردند. درصورتی که فکر می‌کنید کودک شما در شنیدن صدایتان با دشواری روبه‌رو است، حتما در اسرع وقت به متخصص کودکان مراجعه نمایید.
علائم شنوایی در کودکان
امکان دارد آزمون شنوایی بر روی کودک به عمل آورده شود تا مشخص گردد آیا وی به اختلالات شنیداری مبتلا است یا خیر.
یکی از راه‌های تعیین کم شنوایی در کودکان، بررسی مشخصه‌های اساسی مرحله‌های رشد شنیدار و گفتار است. نمونه‌ای از لیست مشخصات مراحل گوناگون که توسط انجمن گفتار-زبان-شنیدار آمریکا ارائه شده است، در ادامه آورده می‌شود:
از بدو تولد تا 4 ماهگی نوزاد شما باید:
- با شنیدن صداهای بلند از جا بپرد.
- با شنیدن صداهای بلند از خواب بیدار شود یا گریه کند.
- با لبخند زدن یا صدا درآوردن به صدای شما پاسخ دهد.
- با شنیدن صداهای آشنا ساکت شود و توجهش جلب گردد.
از 4 ماهگی تا 9 ماهگی نوزاد شما باید:
- هنگامی که کسی با او حرف می‌زند لبخند بزند.
- متوجه وجود اسباب‌بازی‌ها بشود و صدا درآورد.
- سر خود را به سمت صداهای آشنا بگرداند.
- صداهای نامفهوم از خود در بیاورد.
- حرکات دست را مثل دست تکان دادن موقع خداحافظی متوجه شود.
از 9 تا 15 ماهگی نوزاد شما باید:
- صداهای نامفهوم ولی مختلفی از خود در بیاورد.
- صداهای ساده‌ای که می‌شنود را تقلید کند.
- درخواست‌های ساده را متوجه شود.
- از صدای خود برای جلب توجه شما استفاده کند.
- به صدازدن اسم خود واکنش نشان دهد.
از 15 تا 24 ماهگی نوزاد شما باید:
- تعدادی کلمات ساده را آموخته باشد و استفاده کند.
- اعضای بدن خود را پس از پرسش شما با دست نشان دهد.
- اشیاء رایج را بتواند نام ببرد.
- به آواز‌ها و آهنگ‌ها و شعرهای کودکانه با دقت توجه کند.
- به اشیاء آشنایی که شما نام می‌برید اشاره کند.
- از فرمان‌های ساده پیروی کند.
علائم کم شنوایی در کودکان
کودکان بزرگ‌تر نیز ممکن است مبتلا به اختلالات شنوایی شوند که این اختلالات ممکن است دائمی یا موقتی باشند. در ادامه نکات قابل توجهی آورده می‌شود که می‌توانید با توجه به آنها مشخص کنید که آیا کودک شما تا سنین قبل از پیش‌دبستانی، درگیر مشکلات شنوایی شده است یا خیر:
- مشکل در درک گفتار دیگران
- صحبت‌کردن متفاوت با نوع گفتار کودکان هم سن و سال و خود
- پاسخ ندادن به شما وقتی که صدایش می‌کنید
- پاسخ‌دادن نامربوط ناشی از عدم درک سوال، هنگامی که سوالی از او پرسیده می‌شود
- بلندکردن غیرعادی صدای تلویزیون یا نزدیک نشستن به آن برای شنیدن صدا
- رخدادن مشکلات تحصیلی، به خصوص مواردی که از قبل وجود نداشته‌اند
- تاخیر در گفتار و استفاده از زبان و مشکل در توضیح دادن
- نگاه‌کردن به دیگران برای تقلید حرکاتشان، در خانه یا مدرسه
- شکایت از درد گوش و یا شنیدن صداهای مزاحم در گوش
- عدم توانایی درک مکالمات تلفنی و یا عوض‌کردن مداوم گوش در هنگام صحبت پای تلفن
- استفاده‌ی بیش از اندازه از کلمات پرسشی مانند “چی؟!” یا “هان؟” در مکالمات روزمره
- دقت بسیار زیاد به صورت گوینده، بسیاری از کودکان از تشخیص زودهنگام مشکلات شنوایی بهره‌مند نمی‌شوند زیرا قابلیت لب‌خوانی بسیار بالایی دارند.
درمان کم شنوایی در کودکان
بسته به شدت و نوع و علت کم شنوایی در کودکان، راه‌های گوناگونی از قبیل استفاده از سمعک، ایمپلنت حلزون شنوایی و یا ترکیب گفتاردرمانی و لوازم کمک‌شنوایی ممکن است برای درمان کودک شما پیشنهاد داده شود. درصورتی که احساس می‌کنید کودک شما یک یا چند مورد از موارد فوق را در رفتارهایش نشان می‌دهد، در اسرع وقت او را پیش پزشک خانوادگی خود ببرید تا پس از تشخیص اولیه شما را به متخصص شنوایی‌سنجی ارجاع دهد. در صورتی که اختلال به وجود آمده در کودک شما، اختلالی مانند تجمع واکس گوش، عفونت گوش یا مشکلات موقتی دیگر باشد، متخصص شنوایی می‌تواند خود اقدام به رفع مشکل بکند و یا شما را به متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع نماید.
متخصصین شنوایی‌سنجی می‌توانند آزمون‌های دقیق رفتارشناختی برای تشخیص مشکلات خردسالان حتی تا سن 6 ماه به عمل آورند که به صورت عادی قادر به شرکت در آزمون‌های معمول شنوایی سنجی نیستند. آزمون‌های جامعی نیز وجود دارد که نوزادان و کودکان می‌توانند در آنها شرکت کنند. این آزمون‌ها همگی بدون درد و بدون جراحت انجام می‌شوند. پس از آزمون، متخصص شنوایی با شما در رابطه با سطح توانایی کودک شما در درک گفتار و راه‌های درمانی مناسب برای رفع مشکلات او صحبت می‌کند.
1. سمعک برای درمان کم شنوایی در کودکان
استفاده از سمعک تنها یکی از راه‌های درمانی موجود برای درمان کم شنوایی در کودکان است. مدل‌های گوناگونی امروزه در بازار وجود دارند که با تکنولوژی‌های پیشرفته به شنوایی کودک شما کمک می‌کنند. در کنار این نوع سمعک‌ها، وسایل کمکی دیگری از قبیل محافظ‌ها وجود دارند که کمک می‌کنند فرزند شما سمعک را از گوش خود خارج نکند و یا اشتباه آنها را در گوش خود قرار ندهد. سمعک‌ها مدل‌های گوناگونی دارند که از جمله‌ی آنها می توان به مدل‌های پشت‌گوشی و مدل‌هایی که کاملا در مجرای شنوایی مخفی می‌شوند اشاره کرد.
2. رفع کم شنوایی در کودکان با ایمپلنت حلزون شنوایی
ایمپلنت‌های حلزون شنوایی گونه‌ای از ایمپلنت‌ها هستند که توسط جراحی کاشته می‌شوند و به کمک تحریک الکتریکی مستقیما به تحریک عصب شنوایی می‌پردازند. این ایمپلنت‌ها یک قسمت خارجی نیز دارند و شرکت‌های مختلف مدل‌های مخصوص کودکان ایمپلنت‌های خود را به گونه‌ای ارائه می‌کنند که این قسمت خارجی به وسیله‌ی سربند نرمی بر روی سر کودک ثابت شود. ایمپلنت‌های حلزون شنوایی برای کودکانی که نمی‌توانند از سمعک بهره ببرند کاربرد دارند.
3. گفتاردرمانی برای رفع کم شنوایی در کودکان
کودکانی که از اختلالات شنوایی رنج می‌برند، ممکن است پس از بهره‌مند شدن از سمعک یا ایمپلنت حلزون گوش، نیاز به گفتاردرمانی داشته باشند تا بتوانند از پس اختلالات گفتار خود برآیند.
4. رفع کم شنوایی در کودکان با استفاده از دستگاه های کمک شنوایی
بسیاری از شرکت‌های تولید لوازم کمک‌شنوایی، دستگاه‌های به خصوصی را برای استفاده در کنار ایمپلنت‌ها و یا سمعک‌ها ارائه می‌کنند تا در عین مخفی بودن، در شرایطی مانند حضور در کلاس، به شنیدار کودکان کمک کنند. در واقع معلم کودک نیز میکروفون مخفی‌ای در برابر خود قرار می‌دهد تا صدایش مستقیما به سمعک یا ایمپلنت حلزون گوش کودک برسد.
سخن پایانی
کم شنوایی در کودکان به دلایل مختلفی می‌تواند ایجاد شود که در این مقاله از مجموعه مقالات بلاگ رسمی تیلا کلینیک، به بررسی دلایل بروز این کم شنوایی در کودکان و راه‌ها و روش‌های درمان آن پرداختیم. در صورتی که حس می‌کنید کودک شما دچار کم شنوایی است، می‌توانید با متخصصان این حوزه در تیلا کلینیک از طریق صفحه تماس با ما ارتباط بگیرید تا به بهترین شکل ممکن شما را راهنمایی نمایند.
