عفونت گوش میانی چیست و چگونه درمان می‌شود؟

عفونت گوش میانی یکی از شایع‌ترین عارضه‌هایی است که برای کودکان قبل از رسیدن به سن سه سالگی رخ می‌دهد؛ به طوری که بسیاری از کودکان حداقل یک بار تا قبل از سه سالگی به عفونت گوش میانی دچار می‌شوند. البته باید بدانید که عفونت گوش میانی فقط مخصوص کودکان نیست و در بسیاری از موارد، بزرگسالان نیز به این عارضه دچار می‌شوند که باید برای درمان آن به پزشک مراجعه نمایند. عفونت گوش میانی می‌تواند از نوع ویروسی و یا باکتریایی باشد و سبب به وجود آمدن درد، التهاب و جمع شدن مایعات در گوش شود.

به طور کلی، عفونت گوش همچنین با نام‌های دیگری از جمله گوش چسبنده (glue ear)، اوتیت مدیای ترشحی (secretory otitis media)، عفونت گوش میانی یا اوتیت سروز (serous otitis media) نیز شناخته می‌شود که در مقاله امروز از بلاگ تیلا کلینیک، قصد داریم به بررسی موضوع عفونت گوش میانی بپردازیم و علائم، علت ایجاد این عارضه و راه‌های درمان آن را به شما معرفی کنیم.

عفونت گوش میانی چیست؟

عفونت گوش میانی می‌تواند باکتریایی و یا ویروسی باشد که با بروز آن، التهاب در گوش به وجود آمده و مایعات اضافی شکل گرفته در گوش میانی، بر پرده صماخ یا همان پرده گوش فشار وارد می‌کند.

باید بدانید که گوش میانی، فضایی بین گوش داخلی و گوش خارجی می‌باشد که محدوده‌ای از گوش محسوب می‌شود که پر از هوا است. در گوش میانی، سه استخوانچه رکابی، سندانی و چکشی قرار دارند که وظیفه انتقال امواج صوتی را از گوش خارجی به گوش داخلی بر عهده دارند. عفونت گوش میانی دردناک است، زیرا التهاب و ایجاد مایعات اضافی سبب افزایش فشار بر پرده گوش می‌شود. همچنین باید بدانید که عفونت گوش میانی می‌تواند معمولی و یا مزمن باشد که عفونت‌های مزمن می‌توانند آسیب‌های دائمی به گوش وارد کنند و عوارض آن‌ها برای فرد بیمار، دائمی باشد و شنوایی آن‌ها را با مشکلات بسیاری روبرو نماید.

برخی افراد به اشتباه تصور می‌کنند که در بسیاری از موارد، سرگیجه به دلیل عفونت گوش میانی است که در این خصوص باید بدانید که گوش میانی، تنها وظیفه انتقال صدا را بر عهده دارد و وظیفه حفظ تعادل بدن به عهده این بخش نبوده بلکه به عهده گوش داخلی است.

انواع عفونت گوش میانی

انواع عفونت گوش میانی را می‌توان به صورت کلی به سه دسته اصلی تقسیم بندی کرد:

• اوتیت گوش میانی با افیوژن (OME)
• اوتیت گوش میانی مزمن با افیوژن (COME)
• اوتیت حاد (AOM)

1. اوتیت گوش میانی با افیوژن (OME)

این عارضه، پس از گذشتن از دوره عفونت گوش میانی ممکن است به وجود بیاید. پس از آن که عفونت گوش دوره خود را گذراند، ممکن است مقداری از مایعات اضافی در گوش میانی باقی بماند که در برخی موارد، فرد حتی علائم این بیماری را حس نمی‌کند ولی در معاینه پزشک، این عارضه مشخص می‌شود.

2. اوتیت گوش میانی مزمن با افیوژن (COME)

در اوتیت گوش میانی مزمن با افیوژن، مایعات به همراه عفونت و یا بدون آن، دائماً به گوش میانی باز می‌گردند. این امر سبب کاهش توانایی مبارزه با سایر عفونت‌ها می‌شود و تأثیر منفی نیز بر روی شنوایی فرد دارد.

3. اوتیت حاد (AOM)

اوتیت حاد، شایع‌ترین و مهم‌ترین حالت عفونت گوش میانی محسوب می‌شود. در طی این عارضه، گوش میانی آلوده و ملتهب می‌شود و مایعات اضافه در پشت پرده صماخ، جمع می‌گردد. در این حالت، برای فرد بیمار تب نیز ممکن است رخ دهد.

 

علت عفونت گوش میانی

عفونت گوش میانی در بیشتر موارد، به دلیل ابتلای فرد به بیماری‌هایی همچون سرماخوردگی و آنفولانزا و یا آلرژی‌های سخت به وجود می‌آید. در این بیماری‌ها، معمولاً مخاط در حفره‌های سینوسی افزایش پیدا می‌کند و مانع از تخلیه سریع مایع توسط شیپور استاش می‌شود؛ در نتیجه، مایع در گوش میانی تجمع پیدا می‌کند.

شیپور استاش (لوله استاش)، گوش میانی را به پشت گلو وصل می‌کند. ته این لوله برای تنظیم فشار هوای گوش میانی، تأمین مجدد هوای این ناحیه و تخلیه ترشحات طبیعی باز و بسته می‌شود.

عفونت تنفسی یا حساسیت می‌تواند شیپور استاش را مسدود کند و باعث ایجاد مایعات در گوش میانی شود. اگر این مایع آلوده شود، ممکن است سبب عفونت در گوش میانی شود.

شیپور استاش کودکان خردسال نسبت به کودکان بزرگ‌تر، افقی‌تر و کوچک‌تر است. این بدان معنی است که مایعات به‌جای تخلیه، بیشتر در لوله‌ها جمع می‌شوند و خطر عفونت گوش را در کودکان کوچک‌تر، افزایش می‌دهد.

لوزه‌ها نیز لایه‌های بافتی حفره دهان هستند که در قسمت پشتی حفره بینی قرار دارند. آن‌ها نسبت به عبور باکتری‌ها و ویروس‌ها واکنش نشان می‌دهند و در فعالیت سیستم ایمنی نیز نقش بسیار مهمی را بر عهده دارند. لوزه‌ها می‌توانند باکتری‌ها را به دام بیندازند. این اتفاق ممکن است منجر به عفونت و التهاب شیپور استاش و گوش میانی شود.

روش تشخیص عفونت گوش میانی

بررسی عفونت در گوش میانی نسبتاً معاینه‌ای راحت است و بر اساس علائم عفونت گوش میانی می‌توان آن را تشخیص داد. برای معاینه این بیماری، پزشک از دستگاه اتوسکوپ و یا در برخی موارد، از اتوسکوپ پنوماتیک استفاده می‌نماید. این دستگاه، هوا را به داخل گوش رها می‌کند و با واکنشی که پرده گوش به این عمل می‌دهد، تشخیص می‌دهد که در گوش میانی مایع جمع شده است یا خیر. مایع جمع شده در پشت پرده گوش، سبب می‌شود که پرده گوش در واکنش به این عمل، حرکت کم‌تری را از خود نشان دهد.

در صورتی که پزشک تردید داشته باشد که شما مبتلا به عفونت گوش میانی هستید یا خیر، ممکن است از روش‌های دیگری برای معاینه نیز استفاده کند. در ادامه، این روش‌هایی که برای تشخیص علائم عفونت گوش میانی استفاده می‌شوند را بیشتر شرح داده‌ایم.

• تست رفلکس اکوستیک (Acoustic reflex)

در این روش، برگشت صدا از پرده گوش برای تشخیص علائم عفونت گوش میانی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

میزان صدایی که از سوی پرده صماخ برگشت داده می‌شود، نشانگر میزان تجمع مایعات است. گوش سالم بیشتر صدا را جذب می‌کند، اما گوش مبتلا به عفونت امواج صوتی را کم‌تر جذب کرده و بیشتر آن‌ها را منعکس می‌نماید.

• تست تمپانومتری (Tympanometry)

تست تمپانومتری توسط شنوایی شناس انجام می‌شود. شنوایی‌شناس حرکت پرده گوش و فشار گوش میانی را در این روش برای تشخیص علائم عفونت گوش میانی، اندازه می‌گیرد.

• تمپانوسنتز (Tympanocentesis)

اگر عفونت گوش به درمان جواب نداد، ممکن است پزشک از تمپانوسنتز استفاده کند. این روش شامل ایجاد سوراخ کوچکی در پرده گوش و تخلیه مقدار کمی مایعات از گوش میانی می‌باشد. این مایع برای تعیین علت عفونت گوش میانی مورد آزمایش و بررسی قرار می‌گیرد.

علائم عفونت گوش میانی

علائم عفونت گوش میانی در افراد مختلف می‌تواند متفاوت باشد. ولی به طور کلی، علائم عفونت گوش میانی را می‌توان به صورت زیر شرح داد:

• احساس تیر کشیدن در گوش
• مشکل خواب
• درد گوش (به خصوص هنگام خوابیدن)
• احساس سروصدا در گوش
• مشکل در شنیدن یا پاسخ دادن به صدای بقیه افراد
• سردرد
• از دست دادن اشتها
• تب ۳۸ درجه سانتیگراد یا بالاتر
• تخلیه مایعات از گوش

روش‌ های درمان عفونت گوش میانی

اگر عفونت گوش میانی در کودکان زیر 6 سال رخ داده باشد، برای جلوگیری از شیوع آن، دکتر معمولاً آنتی بیوتیک تجویز می‌کند. آموکسی سیلین معمولاً آنتی بیوتیک تجویزی در این موارد است ولی باید حتماً آن را طبق دستور پزشک تهیه کرد و از درمان خودسرانه، پرهیز نمود.

در افراد بزرگسال نیز، عفونت‌های گوش میانی اغلب بدون درمان برطرف می‌شوند و دارو فقط برای تسکین درد ناشی از آن لازم است. آنتی‌بیوتیک‌ها فقط در موارد شدیدتر یا طولانی‌تر استفاده می‌شوند.

برای درمان عفونت گوش میانی آکادمی پزشکان خانواده آمریکا (AAFP) توصیه می‌کند که در مواردی که مشابه موارد زیر هستند، بهتر است که از گوش خود مراقبت کرده و منتظر رفع عفونت باشید:

• کودکان 6 تا 23 ماهه که کم‌تر از 48 ساعت درد گوش خفیف و تب کم‌تر 39 درجه سانتی‌گراد را تجربه کرده‌اند.
• کودکان 24 ماهه و بالاتر که کم‌تر از 48 ساعت درد خفیف گوش در یک یا هر دو گوش و تب کم‌تر از 39 درجه سانتی‌گراد را تجربه کرده‌اند.
• در کودکان بالاتر از سن 2 سال نیز، آنتی بیوتیک کم‌تر تجویز می‌شود. باید توجه داشت که استفاده بی رویه از آنتی بیوتیک ها می‌تواند به مقاومت آنتی بیوتیکی در بدن منجر شود که سبب به وجود آمدن عفونت‌های جدی‌تر و دشوارتر در آینده می‌شود.

آکادمی پزشکان خانواده آمریکا، داروی تسکین درد را برای عفونت‌های مداوم توصیه می‌کند. استامینوفن، ایبوپروفن یا قطره گوش از این دسته داروها هستند.

همچنین از درمان‌های خانگی عفونت گوش می‌توان به استفاده از یک کمپرس گرم مانند یک حوله داغ اشاره کرد که به کاهش عفونت گوش میانی می‌تواند کمک بسیاری بکند.

در مواردی که عفونت گوش میانی به طور مکرر اتفاق می افتد و طی چند ماه یا سال، بیمار مبتلا به به این عارضه می شود، ممکن است پزشک متخصص، درمان از روش میرنگوتومی (myringotomy) را پیشنهاد دهد. باید بدانید که در این روش، با سوراخ کردن پرده گوش، مایع تجمع یافته در گوش میانی، خارج می شود و پس از آن، لوله تهویه بسیار کوچکی در پرده گوش قرار داده می شود تا هوا را از گوش میانی خارج کند و مانع از تجمع دوباره این مایعات اضافی در گوش میانی شود. همچنین لازم به ذکر است که پس از گذشتن دوره 6 الی 12 ماهه استفاده از این لوله کوچک، به طور طبیعی از گوش خارج می شود و نیازی به اقدام خاصی برای خارج کردن آن از گوش نیست.

 

عوارض عفونت گوش میانی

در بیشتر موارد، عفونت گوش میانی معمولاً عوارضی در پی ندارد و یا می‌توان گفت که عوارض عفونت گوش میانی جدی نیست. ولی باید توجه داشت که در صورت بروز عفونت گوش میانی مزمن و یا عفونت‌های مکرر، عوارض آن می‌تواند برای فرد خطر آفرین و جدی باشد و به عوارضی دائمی تبدیل شود.

از جمله مهم‌ترین عوارض عفونت گوش میانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اختلال در شنوایی

این عارضه در طی عفونت گوش میانی، بسیار شایع است؛ گرچه کم شنوایی حاصل از عفونت گوش میانی، پس از آن که درمان عفونت گوش میانی اتفاق بیفتد، از بین می‌رود و به نوعی می‌توان گفت که جزو عوارض موقتی عفونت گوش است. با این حال عفونت‌های مزمن گوش یا وجود مایعات در گوش میانی می‌تواند منجر به کاهش قابل توجه شنوایی در فرد بیمار شود. در صورت بروز آسیب دائمی در پرده گوش یا سایر ساختارهای گوش میانی، ممکن است افت شنوایی دائمی برای فرد رخ دهد.

• تأخیر گفتاری یا رشدی

اگر شنوایی نوزادان به طور موقت یا دائمی دچار اختلال شود، مهارت‌های گفتاری، اجتماعی و رشدی آن‌ها دچار کندی و تأخیر خواهد شد.

• گسترش عفونت

عفونت‌های درمان نشده یا عفونت‌های بدخیم می‌توانند به بافت‌های اطراف گسترش پیدا کنند. عفونت برآمدگی استخوانی در پشت گوش (ماستوئیدیت) می‌تواند منجر به آسیب به استخوان و تشکیل کیست پر از چرک شود. در موارد نادر نیز عفونت‌های جدی گوش میانی به سایر بافت‌های جمجمه از جمله مغز یا غشاهای اطراف مغز (مننژیت) گسترش می‌یابد و می‌تواند مشکلات عدیده‌ای را برای فرد بیمار به وجود بیاورد.

• آسیب دیدن پرده گوش

بیشتر آسیب‌ها به پرده گوش طی ۷۲ ساعت بهبود می‌یابند. با این حال در بعضی موارد به جراحی احتیاج است.

راه‌های پیشگیری از عفونت گوش میانی

به طور کلی باید بدانید که راه و روشی تضمینی برای پیشگیری از عفونت گوش میانی برای افراد وجود ندارد و این عارضه می‌تواند به سادگی برای هر فردی و مخصوصاً کودکان، اتفاق بیفتد. در کودکان این عارضه بیشتر احتمال بروز پیدا کردن را دارد. چرا که ساختار و آناتومی گوش کودکان و همچنین سیستم ایمنی نابالغ در آن‌ها، می‌تواند موجب آن شود که در برابر این بیماری، حساس‌تر باشند.

1. همان طور که گفتیم، راه پیشگیری قطعی برای جلوگیری از ابتلا به عفونت گوش میانی وجود ندارد. ولی چند توصیه وجود دارد که می‌توانید آن‌ها را بررسی کنید.
2. دست خود و دست کودکان خود را حتماً به شکل روتین ضد عفونی کنید. این امر از سرایت احتمالی باکتری‌ها به کودک شما جلوگیری می‌کند و می‌تواند از ابتلا به سرماخوردگی و آنفولانزا نیز جلوگیری کند.
3. کودکان واکسینه شده کم‌تر به عفونت گوش میانی مبتلا می‌شوند. در مورد واکسن‌های مننژیت، پنوموکوک و آنفولانزا با پزشک کودکان خود مشورت کنید.
4. از قرار دادن کودک در معرض دود سیگار پرهیز کنید. نوزادانی که بیشتر زمان را در کنار افراد سیگاری هستند، احتمال ابتلا به عفونت‌های گوش بیشتری دارند.
5. تا حد امکان از آنتی‌بیوتیک استفاده نکنید. احتمال عفونت‌های گوش در کودکانی که در 3 ماه گذشته به عفونت گوش میانی مبتلا شده‌اند، بیشتر است. به‌ویژه اگر با آنتی‌بیوتیک درمان شده باشند.
6. شیر مادر به تقویت سیستم ایمنی کودک کمک بسیار زیادی می‌کند.
7. هنگام شیر دادن، نوزاد در حالت نشسته باشد که خطر وارد شدن شیر به گوش میانی را کاهش دهد. اجازه ندهید کودک درحالی‌که دراز کشیده است شیر بخورد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر تنها گوش درد دارید، بهتر است قبل از آن که به پزشک مراجعه کنید، یک و یا دو روز صبر کنید. چرا که در بیشتر موارد، عفونت گوش به خودی خود رفع می شود. ولی اگر پس از چند روز، درد در گوش شما ادامه دار بود و علائم دیگری نیز به همراه آن احساس کردید، بهتر است که به پزشک متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه نمایید. در صورتی که بیمار کودک است، بهتر است اگر علائم پس از دو یا سه روز از بین نرفتند و از گوش کودک نیز ترشحاتی خارج شد، به پزشک مراجعه کنید.

سخن پایانی

در مقاله امروز از مجموعه مقالات بلاگ تیلاکلینیک، به موضوع عفونت گوش میانی پرداختیم، نکات مهم در این زمینه را نیز بررسی کردیم. شما می‌توانید جهت دریافت مشاوره در زمینه عفونت گوش میانی، با متخصصان این حوزه در تیلا کلینیک، ارتباط بگیرید.